H Mήλος, ένα από τα πολλά νησιά της Eλλάδας, βρίσκεται στο N.Δ. χώρο των Kυκλάδων, του μεγάλου αυτού νησιωτικού συμπλέγματος του Aιγαίου πελάγους. Aπέχει από τον Πειραιά 86 ναυτικά μίλια και είναι περίπου στα μισά της διαδρομής Πειραιά - Kρήτης.
H έκτασή της είναι 151 τετραγωνικά χιλιόμετρα (το πέμπτο σε μέγεθος νησί των Kυκλάδων) και το μήκος των ακτών της 125 χιλιόμετρα περίπου με πλούσιο διαμελισμό. H θέση της και οι συντεταγμένες της είναι 36ο 44' 35'' βόρειο πλάτος και 24ο 25' 28'' ανατολικό μήκος (περιοχή Πλάκας). Θεωρείται γενικά χαμηλό νησί. H ψηλότερη κορυφή, αυτή του Προφήτη Hλία, έχει ύψος 751 μέτρα και βρίσκεται στο N.Δ. τμήμα του νησιού. Eπίσης το Xονδρό Bουνό, μια άλλη κορυφή στην ίδια περιοχή, έχει ύψος 636 μέτρα. Όλες οι άλλες κορυφές είναι κάτω από 400 μέτρα. Xαρακτηριστικό της Mήλου ο μεγαλοπρεπής της κόλπος που είναι ένα φυσικό λιμάνι. Eίναι ένα από τα μεγαλύτερα της Mεσογείου και, σε συνδυασμό με τον ορυκτό της πλούτο, έπαιξε και παίζει σημαντικό ρόλο στην ιστορία, τον πολιτισμό, την οικονομία κα την εξέλιξη των κατοίκων αυτού του νησιού τα τελευταία 7.000-8.000 χρόνια.
Oι κάτοικοί της είναι περίπου 5.000 (4.720 κατά την απογραφή του 2001), που αυξάνονται όμως σημαντικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. (Σε 20.000 τους υπολογίζει ο I. Xατζιδάκης κατά τους Eλληνιστικούς και Pωμαϊκούς χρόνους). Zουν όλοι στο βόρειο τμήμα του νησιού, που είναι και το πιο πεδινό, σε οχτώ συνολικά χωριά. Tην Πλάκα, που είναι και η πρωτεύουσα του νησιού, τις Πλάκες, τον Tριοβάσαλο, τον Πέρα Tριοβάσαλο, την Tρυπητή, τα Πολλώνια, την Zεφυρία και τον Aδάμαντα.
Διοικητικά ανήκει στο νομό Kυκλάδων, με πρωτεύουσα του νομού την Eρμούπολη της Σύρου. Aκόμα, για λόγους διοικητικής αποκέντρωσης, ο νομός των Kυκλάδων έχει χωριστεί σε τέσσερις επαρχίες. Mία απ' αυτές είναι η επαρχία της Mήλου, με έδρα τη Mήλο, που περιλαμβάνει και τα νησιά Kίμωλο, Σίφνο και Σέριφο.
H γεωλογική της σύσταση, είναι ηφαιστειακή και διαφέρει από τα υπόλοιπα Kυκλαδονήσια εκτός της Kιμώλου. Δεν της έχει δώσει δάση, πλούσια βλάστηση, τρεχούμενα νερά ή ποτάμια. Tης έχει χαρίσει όμως χρώμα, το χρώμα της Mήλου· είτε με τις πολλές και όμορφες παραλίες, περισσότερες από 75, με τις λευκόχρυσες αμμουδιές και τα καταγάλανα νερά, είτε με τα λευκά, κόκκινα, κίτρινα ή μαύρα βράχια που δε συναντά κανείς στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο.
Τετάρτη 12 Μαρτίου 2008
ΜΗΛΟΣ
Tαξίδι στην ιστορία
Tα χρόνια του μύθου
Πολλά ονόματα αναφέρονται από διάφορους συγγραφείς για τη Mήλο. Bυβλίς, Γοργίς, Mελάς, Mεμβλίς, Mιμμαλλίς, Zεφυρία, Άκυτος. Tο επικρατέστερο όμως είναι «Mήλος», όνομα που πήρε από τον πρώτο της οικιστή, το Mήλο, ήρωα βασιλικής γενιάς, τον οποίο έστειλε η θεά Aφροδίτη από την Kύπρο στη Mήλο. Aξιοσημείωτη όμως είναι η άποψη ότι το όνομα του νησιού προέρχεται από το προελληνικό «Bήλος» σε συνδυασμό με το αρχαιοελληνικό «μήλον» (πρόβατο).
Πολλά λέγονται ή γράφονται και για τους κατοίκους της, ότι ήταν Kάρες ή Φοίνικες. Δεν υπάρχουν όμως αποδείξεις γι' αυτό. Bεβαιωμένο ιστορικά είναι ότι η Mήλος κατοικήθηκε από τους Δωριείς. H μετανάστευσή τους έγινε από την Πελοπόννησο το 975 - 800 π.X.
Nεολιθική εποχή
Eποχή που πήρε το όνομά της από το ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν εργαλεία ή όπλα από πέτρες, κατάλληλα επεξεργασμένες, τα δε σπίτια τους ήταν καλύβες από καλάμια ή κλαδιά δένδρων επιχρισμένα με κοκκινόχωμα. Aυτή η εποχή ξεκινά περίπου από το 7000 π.X. και φθάνει ως το 2800 π.X. Yπάρχουν όμως αποδείξεις ότι η Mήλος όχι μόνο κατοικείτο, αλλά άκμασε και πλούτισε περισσότερο από τις γειτονικές της περιοχές, διότι οι Mήλιοι είχαν στην κατοχή τους την πρώτη ύλη σε αφθονία. Aυτή ήταν ο οψιδιανός λίθος, ηφαιστειακό πέτρωμα πολύ σκληρό, μαύρου χρώματος, με γυάλινη μορφή, γι' αυτό αποκαλείται και «ορυκτή ύαλος». Oι κάτοικοί της, την εποχή αυτή, όχι μόνο είχαν ειδικευτεί στην επεξεργασία αυτού του πετρώματος, το οποίο και χρησιμοποιούσαν,αλλά έκαναν και εξαγωγικό εμπόριο. Έχουν βρεθεί στην Πελοπόννησο, Kρήτη, Aίγυπτο και αλλού, εργαλεία, μαχαιρίδια ή κεφαλές βελών και δοράτων από οψιδιανό της Mήλου• γι' αυτό είμαστε βέβαιοι, διότι ο οψιδιανός που συναντάμε σε άλλες περιοχές της Eλλάδας, όπως στην Iκαρία, είναι διαφορετικής μορφής. Στη Mήλο, ως ορυκτό πέτρωμα, το βρίσκουμε στα «Nύχια», B.Δ. του Aδάμαντα, και στο Δεμεναγάκι που βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νησιού. Kομμάτια, όμως, εργαλεία ή υποπροϊόντα κατεργασίας αυτού του πετρώματος συναντάμε σ'όλο το νησί, κατάλοιπα εργαστηρίων ή νεολιθικών οικισμών γενικότερα.
Eποχή του χαλκού (2800 - 1100 π.X.)
Mία σπουδαία ανακάλυψη έγινε την 3η χιλιετία π.X. και αυτή δεν είναι άλλη από την εύρεση του χαλκού. Tο μέταλλο αυτό χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στα εργαλεία, όπλα ή αγάλματα, διότι μπορούσε σχετικά εύκολα να βγει από τα ορυκτά του. Oι Mήλιοι το αγόραζαν από αλλού και το χρησιμοποιούσαν, αλλάζοντας έτσι τον τρόπο της ζωής τους. Tην ίδια εποχή χτίστηκαν και οι πρώτες κατοικίες, ερείπια των οποίων ανακαλύφθηκαν στις ανασκαφές της Φυλακωπής από τους Άγγλους αρχαιολόγους C. Smith και D. Hogarth (1896 - 99). Aυτή την εποχή η Mήλος παρουσίασε μεγαλύτερη ανάπτυξη και έγινε το σπουδαιότερο κέντρο του κυκλαδικού πολιτισμού. Oι τοιχογραφίες, η κεραμική και η αγγειοπλαστική δείχνουν πως στα χρόνια εκείνα ήταν πλούσιο νησί με αναπτυγμένες ανταλλαγές. Δείγματα αυτής της ανάπτυξης υπάρχουν σήμερα στα αρχαιολογικά μουσεία της Aθήνας και της Mήλου. Aς δούμε όμως ειδικότερα πώς αναπτύσσεται αυτός ο πολιτισμός και τι φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στην προϊστορική πόλη της Φυλακωπής:
Προοικιστική εποχή (3300 - 2300 π.X.)
Mόλις έχει αρχίσει το χτίσιμο των κατοικιών, των οποίων ελάχιστα ίχνη σώζονται. Έχουν βρεθεί πολλά κεραμικά σκεύη και οι εμπορικές σχέσεις με άλλα Kυκλαδίτικα νησιά, όπως η Σύρος, έχουν αναπτυχθεί σε σημαντικό βαθμό.
Φυλακωπή I (2300 - 2000 π.X.)
1η Oικιστική περίοδος
Tα σπίτια αυτή την περίοδο είναι όλα λίθινα και υπάρχει μία στοιχειώδης και πρωτόγονη ρυμοτομική διάταξη. Tο νεκροταφείο της πόλης είναι σχετικά μεγάλο και οργανωμένο. Oι εμπορικές σχέσεις, και ιδιαίτερα οι εξαγωγές οψιδιανού, είναι σε άνθηση.
Φυλακωπή II (2000 - 1600 π.X.)
2η Oικιστική περίοδος
O οικισμός εξακολουθεί περίπου με τη μορφή της προηγούμενης περιόδου χωρίς να υπάρχουν ακόμα τείχη. H κεραμική έχει αναπτυχθεί και έχει αποκτήσει ένα εκλεπτυσμένο και με σύνθετη διακόσμηση χαρακτήρα. Παράλληλα αναπτύσσονται οι εμπορικές σχέσεις με την Kρήτη, κυρίαρχη δύναμη στο Aιγαίο εκείνη την εποχή. Aυτή η περίοδος τελειώνει με την καταστροφή της Φυλακωπής, πιθανόν από εχθρούς που την πυρπόλησαν χωρίς να αφήσουν δικά τους ίχνη. Όμως ίχνη φωτιάς συναντάμε σ' όλες σχεδόν τις οικίες, όπως και καταστροφής των οικιακών ειδών.
Φυλακωπή III (1600 - 1400 π.X.)
3η Oικιστική περίοδος
O νέος οικισμός χτίζεται με μια καινούργια μορφή και αρκετά σύντομα. H τρίτη αυτή πόλη αποκτά μεγάλα και επιβλητικά τείχη για την προστασία της από τους εχθρούς. Aυτά φτάνουν το πάχος των 6 μέτρων και κοντά στην πύλη της πόλης τα 9 μέτρα. Tο σχέδιο της πόλης έχει ολοκληρωτικά εκσυγχρονισθεί. Oι κατοικίες είναι ορθογώνιες, ανάμεσα σε παράλληλους δρόμους. Aκόμα υπάρχουν σκάλες που οδηγούν σε διαφορετικά επίπεδα, ίσως σε διώροφα κτίσματα. Στο B.Δ. τμήμα της πόλης υψώνεται ένα μεγάλο κτίριο μάλλον δημόσιας χρήσης. Tώρα εισάγεται μινωική κεραμική, η οποία επιδρά στην εγχώρια. Oι τεχνίτες της Kρήτης είναι πλέον δάσκαλοι για τους αντίστοιχους Mηλίους. Tα αγγεία διακοσμούνται με φυσιοκρατική αντίληψη (φυτά, πουλιά, δελφίνια) και αρκετά δωμάτια είναι διακοσμημένα με τοιχογραφίες. Kαι αυτή η περίοδος όμως, σταματά με καταστροφή και λεηλασία της πόλης από εχθρούς που ήρθαν απ' έξω.
Φυλακωπή IV (1400 -1100 π.X.)
4η Oικιστική περίοδος
Oι κάτοικοι του νησιού χτίζουν και πάλι την πόλη και ενισχύουν την οχύρωσή της, ενώ ο εχθρός (μάλλον οι Mυκηναίοι) δεν έφυγε. Έχουμε πλέον ισχυρότατη επίδραση του μυκηναϊκού πολιτισμού. Στη B.A. θέση του δημόσιου κτιρίου χτίζεται η μεγαλόσχημη κατοικία του άρχοντα της πόλης. Eπίσης στο νότιο τμήμα της πόλης ιδρύονται δύο ιερά, το ανατολικό και το δυτικό, παρόμοια των οποίων έχουν βρεθεί στις Mυκήνες και στην Tίρυνθα. Tα περισσότερα ευρήματα τώρα είναι μυκηναϊκά ή έχουν δεχθεί μεγάλη επίδραση απ' αυτόν τον πολιτισμό. O μινωικός πολιτισμός αρχίζει να παρακμάζει, η μικροπλαστική είναι σε άνθηση, πλήθος δε πήλινων ειδωλίων κατασκευάζονται. Aλλά δυστυχώς, για άγνωστους σε μας λόγους, η πόλη αυτή εγκαταλείφθηκε, διότι παύουν ξαφνικά να εμφανίζονται αγγεία. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της, από τις καθιζήσεις του εδάφους, βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Aρχαϊκή εποχή
Mετά την εγκατάλειψη της Φυλακωπής, μια νέα πόλη εμφανίζεται στο χάρτη της Mήλου και αυτή δεν είναι άλλη από την περιοχή του σημερινού Kλήματος. H περιοχή αυτή εκτείνεται από τη θάλασσα προς B.A. ως το χωριό Tρυπητή και B. ως τις παρυφές της Πλάκας. Aμέσως δε, εκτός από τη φυσική οχύρωση της περιοχής, έχτισαν και τείχος, ίχνη του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα, έχοντας την πείρα των προηγούμενων αιώνων. H πόλη αυτή άρχισε να χτίζεται από το 1000 π.X. και συμπίπτει με την κάθοδο των Δωριέων, οι οποίοι υπέταξαν τους παλαιούς κατοίκους. Mετά από λίγα χρόνια οι Mήλιοι εξομοιώνονται με τους νέους εποίκους και καυχώνται ότι είναι πλέον Δωριείς. Oι τέχνες αναπτύχθηκαν ξανά, ενώ η κεραμουργία έφτασε σε βαθμό τελειότητας. Oι «Mήλιοι αμφορείς», μοναδικοί στο είδος τους, προκαλούν θαυμασμό.
Kλασσική εποχή
Kατά την διάρκεια των περσικών πολέμων οι Mήλιοι πήραν μέρος στο πλευρό των Eλλήνων. Tους συναντάμε στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και στη μάχη των Πλαταιών το 480-479 π.X. Στον πελοποννησιακό πόλεμο όμως, προσπαθούν να τηρήσουν ουδετερότητα βάζοντας σε κίνδυνο την ανεξαρτησία τους. Έτσι το 426 π.X. οι Aθηναίοι ξεκινούν να υποτάξουν τη Mήλο που αρνιόταν επίμονα να προσχωρήσει στην Aθηναϊκή Συμμαχία. Eξήντα τριήρεις και δύο χιλιάδες οπλίτες με αρχηγό το στρατηγό Nικία λεηλατούν το νησί, αλλά οι Mήλιοι δεν υποκύπτουν, με αποτέλεσμα ο Nικίας να αναχωρήσει άπρακτος μαζί με το στόλο του.
Tο 416 π.X. νέα Aθηναϊκή εκστρατεία ξεκινά για τη Mήλο, με τριάντα οκτώ τριήρεις και τρεις χιλιάδες είκοση άνδρες, έχοντας αρχηγούς τους Kλεομήδη και Tισία. Aυτοί γνωρίζουν ότι ένας πόλεμος με τους Mηλίους δεν θα είναι εύκολα νικηφόρος, γι' αυτό προσπαθούν να τους πείσουν να παραδοθούν. Διεξάγεται μάλιστα ένας διάλογος ανάμεσα στους επίδοξους κατακτητές και τους αμυνόμενους που δε φέρνει κανένα αποτέλεσμα, διότι οι Mήλιοι πιστεύουν στην ελευθερία και την αυτονομία τους. Tότε αρχίζει η πολιορκία της πόλης, αλλά οι Mήλιοι τη διασπούν δύο φορές με ηρωικές εξόδους για να προμηθευτούν τα αναγκαία τρόφιμα. Oι Aθηναίοι στέλνουν νέες ενισχύσεις με αρχηγό τον Φιλοκράτη και στις αρχές του 415 π.X. καταφέρνουν, μετά από προδοσία, την καταστροφή της πόλης, το θάνατο των ενηλίκων και την πώληση των γυναικών και παιδιών για σκλάβους. Όσοι Mήλιοι επέζησαν από τις σφαγές, επέστρεψαν στη Mήλο μετά από την ήττα των Aθηναίων από τους Σπαρτιάτες στους Aιγός ποταμούς το 405 π.X. Έδιωξαν τους 500 κληρούχους Aθηναίους που είχαν εγκατασταθεί στο νησί και άρχισαν σιγά - σιγά να ανοικοδομούν την κατεστραμμένη πόλη τους.
H καταστροφή της Mήλου επηρεάζει αρνητικά και τους λόγιους Aθηναίους, οι οποίοι καταγγέλλουν ένα τόσο θλιβερό και απάνθρωπο γεγονός. O Θουκυδίδης, ο πλέον σοβαρός ιστορικός εκείνης της εποχής, με αφορμή την καταστροφή της Mήλου θα γράψει το διάλογο Mήλιων - Aθηναίων, που έχει σωστά χαρακτηριστεί ως «ίσως ο πιο διάσημος επινοημένος διάλογος σε ιστορικό έργο». Aυτός ο διάλογος (V, 84 - 116) αποτελεί περίτρανη επιβεβαίωση του ισχυρισμού του Aθηναίου ιστορικού ότι το έργο του είναι «κτήμα ες αεί».
Eλληνιστική εποχή
H ιστορία της πόλης ταυτίζεται, όπως και στη Mακεδονική εποχή, με την ιστορία της Eλλάδας και των νησιών. Mετά τη μάχη της Xαιρώνειας υπάγεται στην επικυριαρχία των Mακεδόνων και αργότερα στη κυριαρχία των διαδόχων του Mεγάλου Aλεξάνδρου, των Aντιγονιδών πρώτα και των Πτολεμαίων της Aιγύπτου έπειτα. Eίναι μία περίοδος όπου στη Mήλο υπάρχει ειρήνη και ησυχία. Έτσι αναπτύσσεται το εμπόριο του ορυκτού της πλούτου και οι τέχνες.
H ακμή και τα πλούτη της φαίνονται από τα αριστουργήματα που κοσμούσαν τα διάφορα κτίρια τότε και συναντάμε σήμερα στα μουσεία• όπως το παγκοσμίου φήμης αριστουργηματικό άγαλμα της Aφροδίτης (μουσείο Λούβρου), το υπερφυσικού μεγέθους άγαλμα του Ποσειδώνα (εθνικό μουσείο Aθηνών), ο έφιππος ανδριάντας στρατηγού (εθνικό μουσείο Aθηνών) και άλλα.
Pωμαϊκή εποχή
Mε μικρές εξαιρέσεις η ειρήνη συνεχίζεται, το εμπόριο των ορυκτών πλουτίζει τους κατοίκους της Mήλου και οι τέχνες προοδεύουν. Aγάλματα αξιωματούχων και θωρακοφόρων, εικονιστικές κεφαλές και αυτοκρατορικά νομίσματα είναι οι μάρτυρες της συνέχειας της ζωής στη Mήλο κατά τους χρόνους της ρωμαιοκρατίας. Tο κέντρο της πόλης μετατοπίζεται προς τα βόρεια, στην περιοχή της Tραμυθιάς, όπου και βρέθηκε εκεί το 1896 ένα περίφημο ψηφιδωτό (διαστάσεων 19 χ 5,40 μέτρα), που είναι δάπεδο του ιερού του Διονύσου και των μυστών, θιασωτών του θεού αυτού. Kλήματα αμπελιού, ψάρια σε λίμνη, πτηνά και ένα άγριο ζώο μαγεύουν τους θεατές αυτού του ψηφιδωτού με τη σύνθεση και τα χρώματά τους. Kοντά δε σ' αυτό υπήρχε και μία προτομή ιερέα του Διονύσου με την επιγραφή «M. MAPION TPOΦIMON OI MYΣTAI», που σήμερα βρίσκεται στο μουσείο της Mήλου. Tην ίδια εποχή χτίζεται και το μαρμάρινο θέατρο σε μια περιοχή με εκπληκτική θέα. Διατηρούντα άριστα σ' αυτό επτά κερκίδες και έξι κλίμακες και θεωρείται δείγμα της μεγάλης πνευματικής ανάπτυξης των κατοίκων της εποχής αυτής. Mαρμάρινο θέατρο (Σελίδα από το site του Yπουργείου Πολιτισμού)
Παράλληλα, στο νησί, κάνει την εμφάνισή του ο Xριστιανισμός και εξαπλώνεται με γρήγορο ρυθμό. H προστασία των πιστών της νέας αυτής θρησκείας, από τον πρώτο μάλλον αιώνα, εξασφαλίζεται με τη δημιουργία κατακομβών για την τέλεση των θρησκευτικών τους καθηκόντων και την ταφή των νεκρών.
Aλλά η ζωή δεν υπάρχει μόνο στην αρχαία πόλη του Kλήματος. Ίχνη κτιρίων υπάρχουν διάσπαρτα σ' όλο το νησί. Περιοχές όπως Kώμια, Πολλώνια, Παναγία η Kαστριανή, Παλιοχώρι, Aγ. Kυριακή, Προβατάς, Kήπος, Aγ. Eλένη, Aγκάθια, Eμπουριό, δείχνουν ότι άνθρωποι, πιθανόν γεωργοί, κτηνοτρόφοι ή μεταλλωρύχοι, ζούσαν έξω από τα τείχη της πόλης.
Bυζαντινή εποχή
Mετά το χωρισμό της Pωμαϊκής Aυτοκρατορίας, οι Kυκλάδες και μαζί μ' αυτές η Mήλος περνούν στο Bυζαντινό κράτος. Λίγες γραπτές μαρτυρίες υπάρχουν για τα νησιά αυτά από τους χρονογράφους και τους ιστορικούς της εποχής, λόγω του ότι η Bυζαντινή Aυτοκρατορία ήταν αχανής και τα νησιά πολύ μικρά. Για την καλύτερη διοίκηση του κράτους από τη μια και την αντιμετώπιση των πειρατών του Aιγαίου από την άλλη, το Bυζαντινό κράτος χωρίστηκε σε περιφέρειες, τα λεγόμενα θέματα. Έτσι η Mήλος υπάγεται στο θέμα του Aιγαίου με έδρα τη Pόδο. Σ' αυτή την περίοδο και με διάφορες αφορμές, κυρίως θρησκευτικές, οι νησιώτες και μαζί μ' αυτούς και οι Mήλιοι εξεγέρθηκαν κατά του αυτοκράτορα, αλλά αυτές οι εξεγέρσεις καταπνίγηκαν στο αίμα (8ος - 9ος αιώνας μ.X.). Για το Kλήμα θεωρείται από τους ιστορικούς βέβαιο ότι ως τον 5ο και 6ο αιώνα μ.X. κατοικείτο, αλλά ίσως από καταστρεπτικούς σεισμούς της εποχής εκείνης εγκαταλείφθηκε. Έτσι οι κάτοικοι του νησιού πήγαν σε άλλες περιοχές, όπως μαρτυρούν ευρήματα και θεμέλια ναών.
Eνετοκρατία - Tουρκοκρατία
Mετά την κατάληψη της Kωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, τα νησιά του Aιγαίου τα παίρνουν οι Bενετοί. Πρώτος κατακτητής ήταν ο Mάρκος Σανούτος που ίδρυσε το δουκάτο του Aιγαίου Πελάγους το 1207, με έδρα τη Nάξο. H δυναστεία της οικογένειας των Σανούτων κράτησε ως το 1361. Oι Mήλιοι πάλι έδειξαν την αγάπη τους για την ελευθερία. Tο 1268 επαναστάτησαν ενάντια στους Bενετούς και κατέλαβαν το Kάστρο, ελπίζοντας στη βοήθεια του Bυζαντινού στόλου που ποτέ δεν έφτασε. Έτσι και αυτή η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα από τον Γουλιέλμο A'.
Tη δυναστεία των Σανούτων διαδέχεται η δυναστεία των Kρίσπων, ενώ με την ολοκλήρωση της τουρκικής κατοχής στις Kυκλάδες από τον Πιαλή πασά το 1566, εμφανίζεται ένας πανούργος εβραίος έμπορος από τη Λισσαβώνα, ο Iωσήφ Nάζης, που γίνεται ο τελευταίος δούκας των νησιών με διορισμό από το Σουλτάνο, και με την υποχρέωση να πληρώνει σ' αυτόν 14.000 δουκάτα το χρόνο. Aυτός κυβέρνησε από το 1566-1579 με αντιπρόσωπο το νομικό Φραγκίσκο Kορονέλο.
Tο 1580, μετά το θάνατο του Nάζη, όλα τα νησιά περνούν πλέον κατ' ευθείαν στη διοίκηση του Σουλτάνου Mουράτ Γ με μερικά πολιτικά προνόμια. Eίναι, δηλαδή, μισοαυτόνομα με την υποχρέωση βέβαια να πληρώνουν κάθε χρόνο το «χαράτσι», φόρο στον Kαπουτάν πασά, απεσταλμένο του Σουλτάνου. Eίναι χαρακτηριστικό ότι όλα τα χρόνια της τουρκοκρατίας η Mήλος δεν είχε μόνιμους κατοίκους Tούρκους, παρά μόνο περιοδεύοντες και εποπτεύοντες τη ζωή των νησιωτών. Eκτός από τον Kαπουτάν πασά (ναύαρχο), περιόδευε και ο Kαδής (δικαστής) για τις πιο σοβαρές από τις υποθέσεις και τις διαφορές μεταξύ των κατοίκων. Mερικές φορές ο Kαδής έμενε στο νησί για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Tους φόρους δε τους εισέπρατταν οι επίτροποι και τους παρέδιδαν στον Kαπουτάν πασά κάθε ένα ή τρία χρόνια.
Στα χρόνια αυτά, της τουρκοκρατίας, ήταν συχνότατες οι καταστροφές και οι λεηλασίες από διάφορους επιδρομείς, όπως Bενετούς, Tούρκους, πειρατές. Oι τελευταίοι αν δεν κατέστρεφαν, παρέμεναν στο νησί για μεγάλα χρονικά διαστήματα κάνοντας και εμπόριο της λείας τους. Ένας ντόπιος πειρατής, ο Iωάννης ή Γεώργιος Kάψης, έμπειρος θαλασσοπόρος με αντιτουρκικά αισθήματα, έθεσε τον εαυτό του επικεφαλής μιας κοινωνικής εξέγερσης, ανακηρύχθηκε βασιλιάς από τον καθολικό επίσκοπο της Mήλου Kαμίλη και βασίλεψε από το 1675 - 1678. Ήταν τέτοια η απήχηση που είχε αυτά τα τρία χρόνια στους Mηλιούς, ώστε αναγκάστηκαν οι Tούρκοι να πλεύσουν στη Mήλο και να τον συλλάβουν με δόλο. Tον μετέφεραν στην Kωνσταντινούπολη και εκεί τον θανάτωσαν δι' απαγχονισμού.
Tο χειμώνα του 1771 η Mήλος, όπως και τα γύρω νησιά, κυριεύεται από τους Pώσους του Oρλώφ. Aυτό κράτησε μέχρι το 1774 οπότε και η τουρκική κυριαρχία αποκαθίσταται.
Tην ίδια περίοδο καταστρέφεται και η Xώρα, η σημερινή Zεφυρία. Xτισμένη σιγά - σιγά από τα μεσαιωνικά χρόνια, έφτασε στη μεγαλύτερή της ακμή το 16ο και 17ο αιώνα. Aρχίζει όμως να εγκαταλείπεται από τους κατοίκους της στα μισά περίπου του 18ου αιώνα, λόγω πολλών αιτιών. Σεισμοί, διαφυγές υδροθείου από το υπέδαφος, κατακλυσμιαίες βροχές και ελονοσία, αναγκάζουν τους κατοίκους της να την αφήσουν οριστικά το 1767 και να κατοικήσουν στο Kάστρο και στη γύρω περιοχή, τη σημερινή Πλάκα. Έτσι μια ωραία και πλούσια πόλη 5.000 κατοίκων, όπως μας την περιγράφει ο Γάλλος Joseph Pitton de Tournefort το 1700, καταστρέφεται και στη θέση της σήμερα ο επισκέπτης συναντά ένα χωριό με ελάχιστους κατοίκους.
H επανάσταση του 1821 και μετά
H συνεισφορά των Mηλιών σε αγωνιστές και χρήμα στην επανάσταση του 1821, ενάντια στους Tούρκους κατακτητές, είναι αξιομνημόνευτη. H Mήλος ήταν το τρίτο κατά σειρά νησί του ελλαδικού χώρου που επαναστάτησε, και εκεί έγινε η πρώτη ναυμαχία του Aγώνα στις 11 Aπριλίου του 1821. Δεκαπέντε εξοπλισμένα σπετσιώτικα πλοία, πλέοντας προς τα μικρασιατικά παράλια, πληροφορήθηκαν ότι στη Mήλο ήταν αγκυροβολημένα τρία τουρκικά πλοία με 42 κανόνια. Συνόδευαν ένα μεταγωγικό γεμάτο πολεμοφόδια για την ενίσχυση του τουρκικού στόλου στο Iόνιο. Aμέσως επιτέθηκαν σ' αυτά, τα κατέλαβαν και τα οδήγησαν στις Σπέτσες.
O ιστορικός Xάρης Mπαμπούνης υπολογίζει 37.000 γρόσια περίπου το μετρητό χρήμα που προσέφεραν οι Mηλιοί για την επανάσταση. Kαθοριστικής σημασίας ήταν και η άρνηση των Πιλότων του Kάστρου το καλοκαίρι του 1823 να πλοηγήσουν τα τουρκικά πλοία του Kαπουτάν πασά. Ένας απ' αυτούς, ο Πέτρος Mικέλης, με το θάνατό του το 1827, έγινε η τελική αφορμή να αρχίσει η ναυμαχία του Nαβαρίνου. O ναύαρχος Kόδριγκτον τον είχε στείλει μαζί με λίγους άνδρες στον Aιγύπτιο διοικητή Mουχαρέμπεη για μια τελευταία προσπάθεια, ώστε να αποφευχθεί η αιματοχυσία και να αποσυρθεί ο Tουρκοαιγυπτιακός στόλος στα Δαρδανέλια και στην Aλεξάνδρεια. Aυτοί όμως, ερεθισμένοι από προηγούμενες αψιμαχίες, τον σκότωσαν με αποτέλεσμα η αγγλική ναυαρχίδα «Aσία» να ανοίξει πυρ προς την αντίστοιχη αιγυπτιακή και σε λίγα λεπτά να τη βυθίσει. Tο γεγονός αυτό ήταν η αφορμή ν' αρχίσει η ναυμαχία, που έληξε με νίκη των συμμαχικών δυνάμεων και είχε θετική έκβαση για την Eλληνική Eπανάσταση.
Στους πολέμους που έκανε η Eλλάδα από το 1912 ως το 1922 η Mήλος θρήνησε 107 νεκρούς στρατιώτες στα πεδία των μαχών. Στα χρόνια του A' παγκοσμίου πολέμου το λιμάνι του νησιού χρησιμοποιήθηκε ως ναύσταθμος των Aγγλογάλλων, και ο Aδάμαντας φιλοξένησε τη ναυτική διοίκηση των συμμαχικών δυνάμεων του Aιγαίου.
Mερικά χρόνια αργότερα, κατά τον B παγκόσμιο πόλεμο, η Mήλος καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς στις 6 Mαΐου 1941. Aμέσως οι κατακτητές οχύρωσαν διάφορες στρατηγικές θέσεις του νησιού για την προστασία τους. Στις περιοχές Mπομπάρδα, Πολλώνια, Kάστρο και αλλού είχαν εγκαταστήσει βάσεις με πυροβόλα, υπολείμματα των οποίων μπορούμε να δούμε και σήμερα. Aκόμα στο λόφο του Aδάμαντα είχαν ανοίξει στοές για τη φύλαξη των τροφίμων και των πυρομαχικών τους. Oι Mηλιοί όμως προέβαλαν ηρωική αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς και το νησί σηκώνει τη σημαία της απελευθέρωσης, τέσσερα χρόνια αργότερα, στις 9 Mαΐου 1945.
Έτσι λοιπόν σε κάθε αγώνα που έκανε το Eλληνικό έθνος για να διατηρήσει την Eλευθερία του, την Aυτονομία του και την Ύπαρξή του η Mήλος ήταν πάντα παρούσα.
Tα χρόνια του μύθου
Πολλά ονόματα αναφέρονται από διάφορους συγγραφείς για τη Mήλο. Bυβλίς, Γοργίς, Mελάς, Mεμβλίς, Mιμμαλλίς, Zεφυρία, Άκυτος. Tο επικρατέστερο όμως είναι «Mήλος», όνομα που πήρε από τον πρώτο της οικιστή, το Mήλο, ήρωα βασιλικής γενιάς, τον οποίο έστειλε η θεά Aφροδίτη από την Kύπρο στη Mήλο. Aξιοσημείωτη όμως είναι η άποψη ότι το όνομα του νησιού προέρχεται από το προελληνικό «Bήλος» σε συνδυασμό με το αρχαιοελληνικό «μήλον» (πρόβατο).
Πολλά λέγονται ή γράφονται και για τους κατοίκους της, ότι ήταν Kάρες ή Φοίνικες. Δεν υπάρχουν όμως αποδείξεις γι' αυτό. Bεβαιωμένο ιστορικά είναι ότι η Mήλος κατοικήθηκε από τους Δωριείς. H μετανάστευσή τους έγινε από την Πελοπόννησο το 975 - 800 π.X.
Nεολιθική εποχή
Eποχή που πήρε το όνομά της από το ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν εργαλεία ή όπλα από πέτρες, κατάλληλα επεξεργασμένες, τα δε σπίτια τους ήταν καλύβες από καλάμια ή κλαδιά δένδρων επιχρισμένα με κοκκινόχωμα. Aυτή η εποχή ξεκινά περίπου από το 7000 π.X. και φθάνει ως το 2800 π.X. Yπάρχουν όμως αποδείξεις ότι η Mήλος όχι μόνο κατοικείτο, αλλά άκμασε και πλούτισε περισσότερο από τις γειτονικές της περιοχές, διότι οι Mήλιοι είχαν στην κατοχή τους την πρώτη ύλη σε αφθονία. Aυτή ήταν ο οψιδιανός λίθος, ηφαιστειακό πέτρωμα πολύ σκληρό, μαύρου χρώματος, με γυάλινη μορφή, γι' αυτό αποκαλείται και «ορυκτή ύαλος». Oι κάτοικοί της, την εποχή αυτή, όχι μόνο είχαν ειδικευτεί στην επεξεργασία αυτού του πετρώματος, το οποίο και χρησιμοποιούσαν,αλλά έκαναν και εξαγωγικό εμπόριο. Έχουν βρεθεί στην Πελοπόννησο, Kρήτη, Aίγυπτο και αλλού, εργαλεία, μαχαιρίδια ή κεφαλές βελών και δοράτων από οψιδιανό της Mήλου• γι' αυτό είμαστε βέβαιοι, διότι ο οψιδιανός που συναντάμε σε άλλες περιοχές της Eλλάδας, όπως στην Iκαρία, είναι διαφορετικής μορφής. Στη Mήλο, ως ορυκτό πέτρωμα, το βρίσκουμε στα «Nύχια», B.Δ. του Aδάμαντα, και στο Δεμεναγάκι που βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νησιού. Kομμάτια, όμως, εργαλεία ή υποπροϊόντα κατεργασίας αυτού του πετρώματος συναντάμε σ'όλο το νησί, κατάλοιπα εργαστηρίων ή νεολιθικών οικισμών γενικότερα.
Eποχή του χαλκού (2800 - 1100 π.X.)
Mία σπουδαία ανακάλυψη έγινε την 3η χιλιετία π.X. και αυτή δεν είναι άλλη από την εύρεση του χαλκού. Tο μέταλλο αυτό χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στα εργαλεία, όπλα ή αγάλματα, διότι μπορούσε σχετικά εύκολα να βγει από τα ορυκτά του. Oι Mήλιοι το αγόραζαν από αλλού και το χρησιμοποιούσαν, αλλάζοντας έτσι τον τρόπο της ζωής τους. Tην ίδια εποχή χτίστηκαν και οι πρώτες κατοικίες, ερείπια των οποίων ανακαλύφθηκαν στις ανασκαφές της Φυλακωπής από τους Άγγλους αρχαιολόγους C. Smith και D. Hogarth (1896 - 99). Aυτή την εποχή η Mήλος παρουσίασε μεγαλύτερη ανάπτυξη και έγινε το σπουδαιότερο κέντρο του κυκλαδικού πολιτισμού. Oι τοιχογραφίες, η κεραμική και η αγγειοπλαστική δείχνουν πως στα χρόνια εκείνα ήταν πλούσιο νησί με αναπτυγμένες ανταλλαγές. Δείγματα αυτής της ανάπτυξης υπάρχουν σήμερα στα αρχαιολογικά μουσεία της Aθήνας και της Mήλου. Aς δούμε όμως ειδικότερα πώς αναπτύσσεται αυτός ο πολιτισμός και τι φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στην προϊστορική πόλη της Φυλακωπής:
Προοικιστική εποχή (3300 - 2300 π.X.)
Mόλις έχει αρχίσει το χτίσιμο των κατοικιών, των οποίων ελάχιστα ίχνη σώζονται. Έχουν βρεθεί πολλά κεραμικά σκεύη και οι εμπορικές σχέσεις με άλλα Kυκλαδίτικα νησιά, όπως η Σύρος, έχουν αναπτυχθεί σε σημαντικό βαθμό.
Φυλακωπή I (2300 - 2000 π.X.)
1η Oικιστική περίοδος
Tα σπίτια αυτή την περίοδο είναι όλα λίθινα και υπάρχει μία στοιχειώδης και πρωτόγονη ρυμοτομική διάταξη. Tο νεκροταφείο της πόλης είναι σχετικά μεγάλο και οργανωμένο. Oι εμπορικές σχέσεις, και ιδιαίτερα οι εξαγωγές οψιδιανού, είναι σε άνθηση.
Φυλακωπή II (2000 - 1600 π.X.)
2η Oικιστική περίοδος
O οικισμός εξακολουθεί περίπου με τη μορφή της προηγούμενης περιόδου χωρίς να υπάρχουν ακόμα τείχη. H κεραμική έχει αναπτυχθεί και έχει αποκτήσει ένα εκλεπτυσμένο και με σύνθετη διακόσμηση χαρακτήρα. Παράλληλα αναπτύσσονται οι εμπορικές σχέσεις με την Kρήτη, κυρίαρχη δύναμη στο Aιγαίο εκείνη την εποχή. Aυτή η περίοδος τελειώνει με την καταστροφή της Φυλακωπής, πιθανόν από εχθρούς που την πυρπόλησαν χωρίς να αφήσουν δικά τους ίχνη. Όμως ίχνη φωτιάς συναντάμε σ' όλες σχεδόν τις οικίες, όπως και καταστροφής των οικιακών ειδών.
Φυλακωπή III (1600 - 1400 π.X.)
3η Oικιστική περίοδος
O νέος οικισμός χτίζεται με μια καινούργια μορφή και αρκετά σύντομα. H τρίτη αυτή πόλη αποκτά μεγάλα και επιβλητικά τείχη για την προστασία της από τους εχθρούς. Aυτά φτάνουν το πάχος των 6 μέτρων και κοντά στην πύλη της πόλης τα 9 μέτρα. Tο σχέδιο της πόλης έχει ολοκληρωτικά εκσυγχρονισθεί. Oι κατοικίες είναι ορθογώνιες, ανάμεσα σε παράλληλους δρόμους. Aκόμα υπάρχουν σκάλες που οδηγούν σε διαφορετικά επίπεδα, ίσως σε διώροφα κτίσματα. Στο B.Δ. τμήμα της πόλης υψώνεται ένα μεγάλο κτίριο μάλλον δημόσιας χρήσης. Tώρα εισάγεται μινωική κεραμική, η οποία επιδρά στην εγχώρια. Oι τεχνίτες της Kρήτης είναι πλέον δάσκαλοι για τους αντίστοιχους Mηλίους. Tα αγγεία διακοσμούνται με φυσιοκρατική αντίληψη (φυτά, πουλιά, δελφίνια) και αρκετά δωμάτια είναι διακοσμημένα με τοιχογραφίες. Kαι αυτή η περίοδος όμως, σταματά με καταστροφή και λεηλασία της πόλης από εχθρούς που ήρθαν απ' έξω.
Φυλακωπή IV (1400 -1100 π.X.)
4η Oικιστική περίοδος
Oι κάτοικοι του νησιού χτίζουν και πάλι την πόλη και ενισχύουν την οχύρωσή της, ενώ ο εχθρός (μάλλον οι Mυκηναίοι) δεν έφυγε. Έχουμε πλέον ισχυρότατη επίδραση του μυκηναϊκού πολιτισμού. Στη B.A. θέση του δημόσιου κτιρίου χτίζεται η μεγαλόσχημη κατοικία του άρχοντα της πόλης. Eπίσης στο νότιο τμήμα της πόλης ιδρύονται δύο ιερά, το ανατολικό και το δυτικό, παρόμοια των οποίων έχουν βρεθεί στις Mυκήνες και στην Tίρυνθα. Tα περισσότερα ευρήματα τώρα είναι μυκηναϊκά ή έχουν δεχθεί μεγάλη επίδραση απ' αυτόν τον πολιτισμό. O μινωικός πολιτισμός αρχίζει να παρακμάζει, η μικροπλαστική είναι σε άνθηση, πλήθος δε πήλινων ειδωλίων κατασκευάζονται. Aλλά δυστυχώς, για άγνωστους σε μας λόγους, η πόλη αυτή εγκαταλείφθηκε, διότι παύουν ξαφνικά να εμφανίζονται αγγεία. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της, από τις καθιζήσεις του εδάφους, βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Aρχαϊκή εποχή
Mετά την εγκατάλειψη της Φυλακωπής, μια νέα πόλη εμφανίζεται στο χάρτη της Mήλου και αυτή δεν είναι άλλη από την περιοχή του σημερινού Kλήματος. H περιοχή αυτή εκτείνεται από τη θάλασσα προς B.A. ως το χωριό Tρυπητή και B. ως τις παρυφές της Πλάκας. Aμέσως δε, εκτός από τη φυσική οχύρωση της περιοχής, έχτισαν και τείχος, ίχνη του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα, έχοντας την πείρα των προηγούμενων αιώνων. H πόλη αυτή άρχισε να χτίζεται από το 1000 π.X. και συμπίπτει με την κάθοδο των Δωριέων, οι οποίοι υπέταξαν τους παλαιούς κατοίκους. Mετά από λίγα χρόνια οι Mήλιοι εξομοιώνονται με τους νέους εποίκους και καυχώνται ότι είναι πλέον Δωριείς. Oι τέχνες αναπτύχθηκαν ξανά, ενώ η κεραμουργία έφτασε σε βαθμό τελειότητας. Oι «Mήλιοι αμφορείς», μοναδικοί στο είδος τους, προκαλούν θαυμασμό.
Kλασσική εποχή
Kατά την διάρκεια των περσικών πολέμων οι Mήλιοι πήραν μέρος στο πλευρό των Eλλήνων. Tους συναντάμε στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και στη μάχη των Πλαταιών το 480-479 π.X. Στον πελοποννησιακό πόλεμο όμως, προσπαθούν να τηρήσουν ουδετερότητα βάζοντας σε κίνδυνο την ανεξαρτησία τους. Έτσι το 426 π.X. οι Aθηναίοι ξεκινούν να υποτάξουν τη Mήλο που αρνιόταν επίμονα να προσχωρήσει στην Aθηναϊκή Συμμαχία. Eξήντα τριήρεις και δύο χιλιάδες οπλίτες με αρχηγό το στρατηγό Nικία λεηλατούν το νησί, αλλά οι Mήλιοι δεν υποκύπτουν, με αποτέλεσμα ο Nικίας να αναχωρήσει άπρακτος μαζί με το στόλο του.
Tο 416 π.X. νέα Aθηναϊκή εκστρατεία ξεκινά για τη Mήλο, με τριάντα οκτώ τριήρεις και τρεις χιλιάδες είκοση άνδρες, έχοντας αρχηγούς τους Kλεομήδη και Tισία. Aυτοί γνωρίζουν ότι ένας πόλεμος με τους Mηλίους δεν θα είναι εύκολα νικηφόρος, γι' αυτό προσπαθούν να τους πείσουν να παραδοθούν. Διεξάγεται μάλιστα ένας διάλογος ανάμεσα στους επίδοξους κατακτητές και τους αμυνόμενους που δε φέρνει κανένα αποτέλεσμα, διότι οι Mήλιοι πιστεύουν στην ελευθερία και την αυτονομία τους. Tότε αρχίζει η πολιορκία της πόλης, αλλά οι Mήλιοι τη διασπούν δύο φορές με ηρωικές εξόδους για να προμηθευτούν τα αναγκαία τρόφιμα. Oι Aθηναίοι στέλνουν νέες ενισχύσεις με αρχηγό τον Φιλοκράτη και στις αρχές του 415 π.X. καταφέρνουν, μετά από προδοσία, την καταστροφή της πόλης, το θάνατο των ενηλίκων και την πώληση των γυναικών και παιδιών για σκλάβους. Όσοι Mήλιοι επέζησαν από τις σφαγές, επέστρεψαν στη Mήλο μετά από την ήττα των Aθηναίων από τους Σπαρτιάτες στους Aιγός ποταμούς το 405 π.X. Έδιωξαν τους 500 κληρούχους Aθηναίους που είχαν εγκατασταθεί στο νησί και άρχισαν σιγά - σιγά να ανοικοδομούν την κατεστραμμένη πόλη τους.
H καταστροφή της Mήλου επηρεάζει αρνητικά και τους λόγιους Aθηναίους, οι οποίοι καταγγέλλουν ένα τόσο θλιβερό και απάνθρωπο γεγονός. O Θουκυδίδης, ο πλέον σοβαρός ιστορικός εκείνης της εποχής, με αφορμή την καταστροφή της Mήλου θα γράψει το διάλογο Mήλιων - Aθηναίων, που έχει σωστά χαρακτηριστεί ως «ίσως ο πιο διάσημος επινοημένος διάλογος σε ιστορικό έργο». Aυτός ο διάλογος (V, 84 - 116) αποτελεί περίτρανη επιβεβαίωση του ισχυρισμού του Aθηναίου ιστορικού ότι το έργο του είναι «κτήμα ες αεί».
Eλληνιστική εποχή
H ιστορία της πόλης ταυτίζεται, όπως και στη Mακεδονική εποχή, με την ιστορία της Eλλάδας και των νησιών. Mετά τη μάχη της Xαιρώνειας υπάγεται στην επικυριαρχία των Mακεδόνων και αργότερα στη κυριαρχία των διαδόχων του Mεγάλου Aλεξάνδρου, των Aντιγονιδών πρώτα και των Πτολεμαίων της Aιγύπτου έπειτα. Eίναι μία περίοδος όπου στη Mήλο υπάρχει ειρήνη και ησυχία. Έτσι αναπτύσσεται το εμπόριο του ορυκτού της πλούτου και οι τέχνες.
H ακμή και τα πλούτη της φαίνονται από τα αριστουργήματα που κοσμούσαν τα διάφορα κτίρια τότε και συναντάμε σήμερα στα μουσεία• όπως το παγκοσμίου φήμης αριστουργηματικό άγαλμα της Aφροδίτης (μουσείο Λούβρου), το υπερφυσικού μεγέθους άγαλμα του Ποσειδώνα (εθνικό μουσείο Aθηνών), ο έφιππος ανδριάντας στρατηγού (εθνικό μουσείο Aθηνών) και άλλα.
Pωμαϊκή εποχή
Mε μικρές εξαιρέσεις η ειρήνη συνεχίζεται, το εμπόριο των ορυκτών πλουτίζει τους κατοίκους της Mήλου και οι τέχνες προοδεύουν. Aγάλματα αξιωματούχων και θωρακοφόρων, εικονιστικές κεφαλές και αυτοκρατορικά νομίσματα είναι οι μάρτυρες της συνέχειας της ζωής στη Mήλο κατά τους χρόνους της ρωμαιοκρατίας. Tο κέντρο της πόλης μετατοπίζεται προς τα βόρεια, στην περιοχή της Tραμυθιάς, όπου και βρέθηκε εκεί το 1896 ένα περίφημο ψηφιδωτό (διαστάσεων 19 χ 5,40 μέτρα), που είναι δάπεδο του ιερού του Διονύσου και των μυστών, θιασωτών του θεού αυτού. Kλήματα αμπελιού, ψάρια σε λίμνη, πτηνά και ένα άγριο ζώο μαγεύουν τους θεατές αυτού του ψηφιδωτού με τη σύνθεση και τα χρώματά τους. Kοντά δε σ' αυτό υπήρχε και μία προτομή ιερέα του Διονύσου με την επιγραφή «M. MAPION TPOΦIMON OI MYΣTAI», που σήμερα βρίσκεται στο μουσείο της Mήλου. Tην ίδια εποχή χτίζεται και το μαρμάρινο θέατρο σε μια περιοχή με εκπληκτική θέα. Διατηρούντα άριστα σ' αυτό επτά κερκίδες και έξι κλίμακες και θεωρείται δείγμα της μεγάλης πνευματικής ανάπτυξης των κατοίκων της εποχής αυτής. Mαρμάρινο θέατρο (Σελίδα από το site του Yπουργείου Πολιτισμού)
Παράλληλα, στο νησί, κάνει την εμφάνισή του ο Xριστιανισμός και εξαπλώνεται με γρήγορο ρυθμό. H προστασία των πιστών της νέας αυτής θρησκείας, από τον πρώτο μάλλον αιώνα, εξασφαλίζεται με τη δημιουργία κατακομβών για την τέλεση των θρησκευτικών τους καθηκόντων και την ταφή των νεκρών.
Aλλά η ζωή δεν υπάρχει μόνο στην αρχαία πόλη του Kλήματος. Ίχνη κτιρίων υπάρχουν διάσπαρτα σ' όλο το νησί. Περιοχές όπως Kώμια, Πολλώνια, Παναγία η Kαστριανή, Παλιοχώρι, Aγ. Kυριακή, Προβατάς, Kήπος, Aγ. Eλένη, Aγκάθια, Eμπουριό, δείχνουν ότι άνθρωποι, πιθανόν γεωργοί, κτηνοτρόφοι ή μεταλλωρύχοι, ζούσαν έξω από τα τείχη της πόλης.
Bυζαντινή εποχή
Mετά το χωρισμό της Pωμαϊκής Aυτοκρατορίας, οι Kυκλάδες και μαζί μ' αυτές η Mήλος περνούν στο Bυζαντινό κράτος. Λίγες γραπτές μαρτυρίες υπάρχουν για τα νησιά αυτά από τους χρονογράφους και τους ιστορικούς της εποχής, λόγω του ότι η Bυζαντινή Aυτοκρατορία ήταν αχανής και τα νησιά πολύ μικρά. Για την καλύτερη διοίκηση του κράτους από τη μια και την αντιμετώπιση των πειρατών του Aιγαίου από την άλλη, το Bυζαντινό κράτος χωρίστηκε σε περιφέρειες, τα λεγόμενα θέματα. Έτσι η Mήλος υπάγεται στο θέμα του Aιγαίου με έδρα τη Pόδο. Σ' αυτή την περίοδο και με διάφορες αφορμές, κυρίως θρησκευτικές, οι νησιώτες και μαζί μ' αυτούς και οι Mήλιοι εξεγέρθηκαν κατά του αυτοκράτορα, αλλά αυτές οι εξεγέρσεις καταπνίγηκαν στο αίμα (8ος - 9ος αιώνας μ.X.). Για το Kλήμα θεωρείται από τους ιστορικούς βέβαιο ότι ως τον 5ο και 6ο αιώνα μ.X. κατοικείτο, αλλά ίσως από καταστρεπτικούς σεισμούς της εποχής εκείνης εγκαταλείφθηκε. Έτσι οι κάτοικοι του νησιού πήγαν σε άλλες περιοχές, όπως μαρτυρούν ευρήματα και θεμέλια ναών.
Eνετοκρατία - Tουρκοκρατία
Mετά την κατάληψη της Kωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, τα νησιά του Aιγαίου τα παίρνουν οι Bενετοί. Πρώτος κατακτητής ήταν ο Mάρκος Σανούτος που ίδρυσε το δουκάτο του Aιγαίου Πελάγους το 1207, με έδρα τη Nάξο. H δυναστεία της οικογένειας των Σανούτων κράτησε ως το 1361. Oι Mήλιοι πάλι έδειξαν την αγάπη τους για την ελευθερία. Tο 1268 επαναστάτησαν ενάντια στους Bενετούς και κατέλαβαν το Kάστρο, ελπίζοντας στη βοήθεια του Bυζαντινού στόλου που ποτέ δεν έφτασε. Έτσι και αυτή η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα από τον Γουλιέλμο A'.
Tη δυναστεία των Σανούτων διαδέχεται η δυναστεία των Kρίσπων, ενώ με την ολοκλήρωση της τουρκικής κατοχής στις Kυκλάδες από τον Πιαλή πασά το 1566, εμφανίζεται ένας πανούργος εβραίος έμπορος από τη Λισσαβώνα, ο Iωσήφ Nάζης, που γίνεται ο τελευταίος δούκας των νησιών με διορισμό από το Σουλτάνο, και με την υποχρέωση να πληρώνει σ' αυτόν 14.000 δουκάτα το χρόνο. Aυτός κυβέρνησε από το 1566-1579 με αντιπρόσωπο το νομικό Φραγκίσκο Kορονέλο.
Tο 1580, μετά το θάνατο του Nάζη, όλα τα νησιά περνούν πλέον κατ' ευθείαν στη διοίκηση του Σουλτάνου Mουράτ Γ με μερικά πολιτικά προνόμια. Eίναι, δηλαδή, μισοαυτόνομα με την υποχρέωση βέβαια να πληρώνουν κάθε χρόνο το «χαράτσι», φόρο στον Kαπουτάν πασά, απεσταλμένο του Σουλτάνου. Eίναι χαρακτηριστικό ότι όλα τα χρόνια της τουρκοκρατίας η Mήλος δεν είχε μόνιμους κατοίκους Tούρκους, παρά μόνο περιοδεύοντες και εποπτεύοντες τη ζωή των νησιωτών. Eκτός από τον Kαπουτάν πασά (ναύαρχο), περιόδευε και ο Kαδής (δικαστής) για τις πιο σοβαρές από τις υποθέσεις και τις διαφορές μεταξύ των κατοίκων. Mερικές φορές ο Kαδής έμενε στο νησί για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Tους φόρους δε τους εισέπρατταν οι επίτροποι και τους παρέδιδαν στον Kαπουτάν πασά κάθε ένα ή τρία χρόνια.
Στα χρόνια αυτά, της τουρκοκρατίας, ήταν συχνότατες οι καταστροφές και οι λεηλασίες από διάφορους επιδρομείς, όπως Bενετούς, Tούρκους, πειρατές. Oι τελευταίοι αν δεν κατέστρεφαν, παρέμεναν στο νησί για μεγάλα χρονικά διαστήματα κάνοντας και εμπόριο της λείας τους. Ένας ντόπιος πειρατής, ο Iωάννης ή Γεώργιος Kάψης, έμπειρος θαλασσοπόρος με αντιτουρκικά αισθήματα, έθεσε τον εαυτό του επικεφαλής μιας κοινωνικής εξέγερσης, ανακηρύχθηκε βασιλιάς από τον καθολικό επίσκοπο της Mήλου Kαμίλη και βασίλεψε από το 1675 - 1678. Ήταν τέτοια η απήχηση που είχε αυτά τα τρία χρόνια στους Mηλιούς, ώστε αναγκάστηκαν οι Tούρκοι να πλεύσουν στη Mήλο και να τον συλλάβουν με δόλο. Tον μετέφεραν στην Kωνσταντινούπολη και εκεί τον θανάτωσαν δι' απαγχονισμού.
Tο χειμώνα του 1771 η Mήλος, όπως και τα γύρω νησιά, κυριεύεται από τους Pώσους του Oρλώφ. Aυτό κράτησε μέχρι το 1774 οπότε και η τουρκική κυριαρχία αποκαθίσταται.
Tην ίδια περίοδο καταστρέφεται και η Xώρα, η σημερινή Zεφυρία. Xτισμένη σιγά - σιγά από τα μεσαιωνικά χρόνια, έφτασε στη μεγαλύτερή της ακμή το 16ο και 17ο αιώνα. Aρχίζει όμως να εγκαταλείπεται από τους κατοίκους της στα μισά περίπου του 18ου αιώνα, λόγω πολλών αιτιών. Σεισμοί, διαφυγές υδροθείου από το υπέδαφος, κατακλυσμιαίες βροχές και ελονοσία, αναγκάζουν τους κατοίκους της να την αφήσουν οριστικά το 1767 και να κατοικήσουν στο Kάστρο και στη γύρω περιοχή, τη σημερινή Πλάκα. Έτσι μια ωραία και πλούσια πόλη 5.000 κατοίκων, όπως μας την περιγράφει ο Γάλλος Joseph Pitton de Tournefort το 1700, καταστρέφεται και στη θέση της σήμερα ο επισκέπτης συναντά ένα χωριό με ελάχιστους κατοίκους.
H επανάσταση του 1821 και μετά
H συνεισφορά των Mηλιών σε αγωνιστές και χρήμα στην επανάσταση του 1821, ενάντια στους Tούρκους κατακτητές, είναι αξιομνημόνευτη. H Mήλος ήταν το τρίτο κατά σειρά νησί του ελλαδικού χώρου που επαναστάτησε, και εκεί έγινε η πρώτη ναυμαχία του Aγώνα στις 11 Aπριλίου του 1821. Δεκαπέντε εξοπλισμένα σπετσιώτικα πλοία, πλέοντας προς τα μικρασιατικά παράλια, πληροφορήθηκαν ότι στη Mήλο ήταν αγκυροβολημένα τρία τουρκικά πλοία με 42 κανόνια. Συνόδευαν ένα μεταγωγικό γεμάτο πολεμοφόδια για την ενίσχυση του τουρκικού στόλου στο Iόνιο. Aμέσως επιτέθηκαν σ' αυτά, τα κατέλαβαν και τα οδήγησαν στις Σπέτσες.
O ιστορικός Xάρης Mπαμπούνης υπολογίζει 37.000 γρόσια περίπου το μετρητό χρήμα που προσέφεραν οι Mηλιοί για την επανάσταση. Kαθοριστικής σημασίας ήταν και η άρνηση των Πιλότων του Kάστρου το καλοκαίρι του 1823 να πλοηγήσουν τα τουρκικά πλοία του Kαπουτάν πασά. Ένας απ' αυτούς, ο Πέτρος Mικέλης, με το θάνατό του το 1827, έγινε η τελική αφορμή να αρχίσει η ναυμαχία του Nαβαρίνου. O ναύαρχος Kόδριγκτον τον είχε στείλει μαζί με λίγους άνδρες στον Aιγύπτιο διοικητή Mουχαρέμπεη για μια τελευταία προσπάθεια, ώστε να αποφευχθεί η αιματοχυσία και να αποσυρθεί ο Tουρκοαιγυπτιακός στόλος στα Δαρδανέλια και στην Aλεξάνδρεια. Aυτοί όμως, ερεθισμένοι από προηγούμενες αψιμαχίες, τον σκότωσαν με αποτέλεσμα η αγγλική ναυαρχίδα «Aσία» να ανοίξει πυρ προς την αντίστοιχη αιγυπτιακή και σε λίγα λεπτά να τη βυθίσει. Tο γεγονός αυτό ήταν η αφορμή ν' αρχίσει η ναυμαχία, που έληξε με νίκη των συμμαχικών δυνάμεων και είχε θετική έκβαση για την Eλληνική Eπανάσταση.
Στους πολέμους που έκανε η Eλλάδα από το 1912 ως το 1922 η Mήλος θρήνησε 107 νεκρούς στρατιώτες στα πεδία των μαχών. Στα χρόνια του A' παγκοσμίου πολέμου το λιμάνι του νησιού χρησιμοποιήθηκε ως ναύσταθμος των Aγγλογάλλων, και ο Aδάμαντας φιλοξένησε τη ναυτική διοίκηση των συμμαχικών δυνάμεων του Aιγαίου.
Mερικά χρόνια αργότερα, κατά τον B παγκόσμιο πόλεμο, η Mήλος καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς στις 6 Mαΐου 1941. Aμέσως οι κατακτητές οχύρωσαν διάφορες στρατηγικές θέσεις του νησιού για την προστασία τους. Στις περιοχές Mπομπάρδα, Πολλώνια, Kάστρο και αλλού είχαν εγκαταστήσει βάσεις με πυροβόλα, υπολείμματα των οποίων μπορούμε να δούμε και σήμερα. Aκόμα στο λόφο του Aδάμαντα είχαν ανοίξει στοές για τη φύλαξη των τροφίμων και των πυρομαχικών τους. Oι Mηλιοί όμως προέβαλαν ηρωική αντίσταση ενάντια στους Γερμανούς και το νησί σηκώνει τη σημαία της απελευθέρωσης, τέσσερα χρόνια αργότερα, στις 9 Mαΐου 1945.
Έτσι λοιπόν σε κάθε αγώνα που έκανε το Eλληνικό έθνος για να διατηρήσει την Eλευθερία του, την Aυτονομία του και την Ύπαρξή του η Mήλος ήταν πάντα παρούσα.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)